સમુદ્ર :લાખો જીવોનું ઘર

સમુદ્ર :લાખો જીવોનું ઘર

8 જૂન:વિશ્વ મહાસાગર દિવસ

લેખક:દીપક જગતાપ
……………………………………

આજે જૂન,વિશ્વ મહાસાગર દિવસ
છે. પૃથ્વીના ત્રીજા ભાગનું પાણી જ્યાંછે તે સમુદ્ર લાખો જીવોનું ઘર પણ છે.મહાસાગરો પૃથ્વી પરની 50-80% જૈવવિવિધતાનું ઘર છે, જેમાં 2,50,000થી વધુ જાણીતી પ્રજાતિઓ અને હજારો અજાણી પ્રજાતિઓનો સમાવેશ થાય છે.

1992માં રિયો ડી જાનેરોમાં યોજાયેલા Earth Summitમાં કેનેડાના ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર ફોર ઓશન ડેવલપમેન્ટે આ દિવસનો ખ્યાલ રજૂ કર્યો.

મહાસાગરો વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં $3-6 ટ્રિલિયનનું યોગદાન આપે છે, જેમાં માછીમારી, પર્યટન, અને શિપિંગ મુખ્ય છે.

2008માં UNએ ઠરાવ 63/111 દ્વારા 8 જૂનને વિશ્વ મહાસાગર દિવસ તરીકે માન્યતા આપી.

આજે દરિયામા ઓક્સિનનુ પ્રમાણ ઘટી રહ્યું છે. મહાસાગરો વૈશ્વિક તાપમાનને નિયંત્રિત કરે છે અને 93%થી વધુ ગરમી અને 30% કાર્બન ડાયોક્સાઇડ શોષી લે છે, જે ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસરોને ઘટાડે છે.મહાસાગરોના ફાયટોપ્લાંકટન વૈશ્વિક ઓક્સિજનના 50-70% ઉત્પાદન માટે જવાબદાર છે.

દરિયામાં પ્લાસ્ટિક કચરો વધી રહ્યો છે. જે ચિંતાનો વિષય છે. માઇક્રોપ્લાસ્ટિક દરિયાઈ પ્રાણીઓના શરીરમાં જમા થાય છે અને ખોરાકની સાંકળ દ્વારા મનુષ્યો સુધી પહોંચે છે. અભ્યાસો દર્શાવે છે કે દરેક વ્યક્તિ અઠવાડિયે લગભગ 5 ગ્રામ પ્લાસ્ટિક (એક ક્રેડિટ કાર્ડના વજન જેટલું) ખાય છે.
ઉદાહરણ તરીકે ગ્રેટ પેસિફિક ગાર્બેજ પેચ, જે 1.6 મિલિયન ચોરસ કિલોમીટરનો વિસ્તાર ધરાવે છે, તેમાં 80,000 ટન પ્લાસ્ટિક તરતું હોવાનો અંદાજ છે.
અન્ય પ્રકારનો કચરો જોઈએ તો

ફિશિંગ ગિયર: દર વર્ષે 6,40,000 ટન ફિશિંગ નેટ અને રસ્સીઓ મહાસાગરોમાં ફેંકાય છે, જે “ઘોસ્ટ ફિશિંગ”નું કારણ બને છે, જ્યાં પ્રાણીઓ ફસાઈને મૃત્યુ પામે છે.

સિગારેટ બટ્સ: વિશ્વનો સૌથી સામાન્ય દરિયાઈ કચરો, જેમાં ઝેરી રસાયણો હોય છે અને 10 વર્ષ સુધી વિઘટન નથી થતું.

વૈશ્વિક આંકડા:
80% દરિયાઈ કચરો એશિયા, આફ્રિકા, અને લેટિન અમેરિકાની નદીઓમાંથી આવે છે.

ભારત દર વર્ષે 1.3 મિલિયન ટન પ્લાસ્ટિક કચરો ઉત્પન્ન કરે છે, જેનો મોટો ભાગ નદીઓ દ્વારા સમુદ્રમાં પહોંચે છે.

પ્રદેશિક પરિપ્રેક્ષ્ય (ભારત):
ગુજરાતનો 1,600 કિમી લાંબો દરિયાકાંઠો દેશનો સૌથી લાંબો છે, પરંતુ અલંગ શિપબ્રેકિંગ યાર્ડ અને ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓને કારણે દરિયાઈ કચરો અને પ્રદૂષણની સમસ્યા ગંભીર છે.

ગંગા અને બ્રહ્મપુત્ર જેવી નદીઓ દ્વારા દર વર્ષે 1.2 મિલિયન ટન પ્લાસ્ટિક બંગાળની ખાડીમાં પહોંચે છે.

દરિયાઈ પ્રદૂષણ અને તેલ ગળતર:
ઉદાહરણ: 2010નું ડીપવોટર હોરિઝોન તેલ ગળતર, જેમાં 4.9 મિલિયન બેરલ તેલ મેક્સિકોની ખાડીમાં ફેલાયું, જેણે હજારો દરિયાઈ પ્રાણીઓનું મૃત્યુ અને ઇકોસિસ્ટમનો નાશ કર્યો.

ભારતમાં: 2017માં ચેન્નાઈ નજીક બે જહાજોની ટક્કરથી 100 ટનથી વધુ તેલ દરિયામાં ફેલાયું, જેની અસર એન્નોર દરિયાકાંઠે જોવા મળી.

એનાથી તેલ દરિયાઈ પ્રાણીઓના શ્વસન, ગરમી નિયંત્રણ, અને ખોરાક શોધવાની ક્ષમતાને અસર કરે છે.

ધ્વનિ પ્રદૂષણ:
સ્ત્રોત: સોનાર, ડ્રિલિંગ, અને જહાજોના એન્જિનનાધ્વનિ પ્રદૂષણથી વ્હેલ, ડોલ્ફિન, અને અન્ય દરિયાઈ પ્રાણીઓના સંચાર અને નેવિગેશનમાં ખલેલ, જેનાથી તેઓ દરિયાકાંઠે ફસાઈ જાય છે (સ્

ખેતીમાંથી નાઇટ્રોજન અને ફોસ્ફરસનું વધુ પડતું નિકાલ, જે નદીઓ દ્વારા સમુદ્રમાં પહોંચે છે.
અસર: શેવાળનો અતિશય વિકાસ જે ઓક્સિજનનું સ્તર ઘટાડે છે અને “ડેડ ઝોન” બનાવે છે. ઉદાહરણ: મેક્સિકોની ખાડીમાં 15,000 ચોરસ કિલોમીટરનો ડેડ ઝોન. થઈ ગયો છે.ભારતમાં ગંગા અને યમુના નદીઓમાંથી આવતા રસાયણો બંગાળની ખાડીમાં યુટ્રોફિકેશનનું જોખમ વધારે છે.

આબોહવા પરિવર્તનની અસર:
સમુદ્રનું એસિડિફિકેશન: 1800ની સરખામણીએ સમુદ્રનું pH 0.1 એકમ ઘટ્યું છે, જે 30% વધુ એસિડિટી દર્શાવે છે.

કોરલ બ્લીચિંગ: વધતા તાપમાને કારણે વિશ્વના 50%થી વધુ કોરલ રીફ નષ્ટ થઈ ગયા છે. ભારતમાં લક્ષદ્વીપ અને અંડમાન-નિકોબારના કોરલ રીફ પર ગંભીર અસર થઈ છે.

સમુદ્રનું સ્તર: 1900થી અત્યાર સુધી સમુદ્રનું સ્તર 20 સેમી વધ્યું છે, જે દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો (જેમ કે ગુજરાતના કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્ર)ને જોખમમાં મૂકે છે.