મધ્યપ્રદેશમાં આવેલ સુંદર અને ઐતિહાસિક કિલ્લોઓ
મધ્યપ્રદેશનો ઇતિહાસ મહાન રાજવંશો અને શાસકોથી ભરેલો છે. આ શાસકો મોટા કિલ્લાઓ અને મહેલોથી પ્રદેશને નિયંત્રિત કરે છે. ઘણા કિલ્લાઓ સમયની કસોટીમાં ટકી શક્યા નથી પરંતુ ઘણા કિલ્લાઓ અને મહેલો આજે પણ તેમની સંપૂર્ણ ભવ્યતામાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. મધ્યપ્રદેશના કિલ્લાઓ અને મહેલો એ પ્રવાસન ક્ષેત્રે પણ મહત્વપૂર્ણ ભુમિકા ભજવે છે. રાજવંશો જેવા કે પરમાર, ચંદેલા, તોમર, બુંદેલા, રાજપૂતો, માલવા સલ્તનત, ગોંડ વગેરે એ રાજ્યના વિવિધ ભાગો પર શાસન કર્યું અને તેમના સમયમાં વિવિધ સ્થળે સુંદર અને ભવ્ય કિલ્લાઓનું નિર્માણ કરવાયું હતું.
મધ્યપ્રદેશમાં ગ્વાલિયર, ઓર્છા, માંડુ, મહેશ્વર, ધાર, ચંદેરી વગેરે સ્થળે ભવ્યા કિલ્લાઓ આવેલા છે જે પ્રવાસન ક્ષેત્રે પણ ખુબ જ મહત્વ ધરાવે છે. અહિં વર્ષે લાખો પ્રવાસીઓ આવે છે અને આ ભવ્ય તથા સંદુર કિલ્લાની મુલાકાત લેતા હોય છે.
અહિલ્યા કિલ્લો, મહેશ્વર
રામાયણ અને મહાભારતમાં મહેશ્વરને મહિષ્મતી તરીકે સંબોધવામાં આવી છે અને જે એક સુંદર શહેર તે સમયે રહ્યું હશે. અહિલ્યા કિલ્લો, મહેશ્વરમાં પવિત્ર નદી નર્મદાની ઉપર સ્થિત છે. મહારાણી અહલ્યાબાઈ હોલકરે 1765 થી 1796 સુધી અહીં શાસન કર્યું અને કિલ્લાની અંદર અહિલ્યા વાડા, તેમના અંગત રહેઠાણો, ઓફિસો અને દરબાર પ્રેક્ષક હોલ બનાવ્યો હતો. વર્ષ 2000 માં તેમના વંશજ અને ઇન્દોરના છેલ્લા મહારાજાના પુત્ર પ્રિન્સ રિચાર્ડ હોલ્કરે અહિલ્યા વાડામાં તેમના ઘરને અતિથિ નિવાસમાં રૂપાંતરિત કર્યું, જે આજે વિશ્વભરમાં અહિલ્યા ફોર્ટ હોટેલ તરીકે ઓળખાય છે.
ગ્વાલિયર કિલ્લો, ગ્વાલિયર શહેર
ગ્વાલિયર કિલ્લોએ મધ્ય પ્રદેશનો પહાડી કિલ્લાઓમાંનો એક છે. કિલ્લો લગભગ 10મી સદીથી અસ્તિત્વમાં છે, અને હાલમાં જે કિલ્લાનો પરિસર છે તેની અંદર મળેલા શિલાલેખો અને સ્મારકો સૂચવે છે કે તે 6ઠ્ઠી સદીની શરૂઆતમાં અસ્તિત્વમાં હોઈ શકે છે. આધુનિક સમયનો કિલ્લો, એક રક્ષણાત્મક માળખું અને બે મહેલોને મૂર્ત સ્વરૂપ આપતો, તોમર રાજપૂત શાસક માનસિંહ તોમરે બાંધ્યો હતો. હાલના કિલ્લામાં રક્ષણાત્મક માળખું અને બે મુખ્ય મહેલો, “માન મંદિર” અને ગુજરી મહેલનો સમાવેશ થાય છે. વિશ્વમાં “શૂન્ય” નો બીજો સૌથી જૂનો રેકોર્ડ એક નાના મંદિરમાં જોવા મળ્યો હતો (પથ્થરના શિલાલેખમાં બીજો સૌથી જૂનો રેકોર્ડ છે), જે ટોચ પર જવાના રસ્તે આવેલું છે. શિલાલેખ લગભગ 1500 વર્ષ જૂનો છે.
માંડુ કિલ્લો અને પરિસર
માંડુ કે જે 6ઠ્ઠી સદીથી પણ જુનો ઇતિહાસ ધરાવે છે, જે તેના પ્રેમી જોડા માટે વિશ્વભરમાં પ્રસિદ્ધ છે. એક સમયે તે એક મહત્વપૂર્ણ લશ્કરી ચોકી પણ હતી. આ કિલ્લાની દિવાલ લગભગ 37 કિમી લાંબી (23 માઇલ) છે અને 12 પ્રવેશદ્વારો તેનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. દિવાલ મોટી સંખ્યામાં મહેલો, મસ્જિદો, 14મી સદીના જૈન મંદિરો અને અન્ય ઇમારતોને ઘેરાયેલી છે. જામા મસ્જિદ, સૌથી જૂની મસ્જિદ 1405ની છે, જે પશ્તુન સ્થાપત્યનું નોંધપાત્ર ઉદાહરણ છે. આ કિલ્લાની અંદર મુખ્યત્વે જહાલ મહેલ, હિંડોળા મહેલ, હોસંગ શાહની કબર, જૈન મંદિર – શ્રી માંડવગઢ તીર્થ, રેવા કુંડ, બાજ બહાદુરનો મહેલ, રૂપમતી પેવેલિયન, જામી મસ્જિદ વગેરે આવેલા છે. સાગર તળાવ કિલ્લાની અંદર એક સુંદર માનવ નિર્મિત તળાવ છે.
ઓર્છા કિલ્લો અને પરિસર
ઓરછા કિલ્લો સંકુલ કે જેમાં કિલ્લો, મહેલો, મંદિર અને અન્ય ઈમારતોનો સમાવેશ કરીને મોટી સંખ્યામાં પ્રાચીન સ્મારકો આવેલા છે, તે મધ્ય પ્રદેશ રાજ્યના ઓરછા શહેરમાં આવેલું છે. કિલ્લો અને તેની અંદરની અન્ય રચનાઓ બુંદેલા રાજપૂતો દ્વારા 16મી સદીની શરૂઆતથી ઓરછા રાજ્યના રાજા રુદ્ર પ્રતાપ સિંહ અને તેના અનુગામી અન્ય લોકો દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી.
કિલ્લોનો પરિસર રાજા મહેલ, શીશ મહેલ, જહાંગીર મહેલ, મંદિર, બગીચા અને પેવેલિયનથી સુશોભિત છે. કિલ્લાના પરિસરની નોંધપાત્ર સ્થાપત્ય વિશેષતાઓ પ્રોજેક્ટિંગ બાલ્કનીઓ, ખુલ્લા સપાટ વિસ્તારો અને સુશોભિત જાળીવાળી બારીઓ છે.
ચંદેરીનો કિલ્લો
ચંદેરીનો ઉલ્લેખ મહાભારતમાં જોવા મળે છે. શિશુપાલ મહાભારત કાળનો રાજા હતો. ચંદેરી ટેકરીઓ, તળાવો અને જંગલોથી ઘેરાયેલું છે અને ત્યાં અનેક સ્મારકો છે. ચંદેરી કિલ્લો, એક વિશાળ મુઘલ કિલ્લો, ચંદેરીના સુંદર જૂના શહેરની સ્કાયલાઇન પર પ્રભુત્વ ધરાવે છે. કિલ્લાનો મુખ્ય દરવાજો “ખૂની દરવાજા” તરીકે ઓળખાય છે. ચંદેરી કિલ્લો શહેરથી 71 મીટર ઉપર એક ટેકરી પર આવેલો છે. કિલ્લેબંધી દિવાલોનું નિર્માણ મુખ્યત્વે ચંદેરીના મુસ્લિમ શાસકો દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. કિલ્લાની દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં એક વિચિત્ર પ્રવેશદ્વાર છે, જેને કટ્ટી-ઘાટી કહેવાય છે, જે એક પહાડી બાજુમાંથી બનેલો છે.
ધારનો કિલ્લો
ધારના ઐતિહાસિક ભાગોમાં એક નાની ટેકરી પર રેતીના પથ્થરના પ્રભાવશાળી કિલ્લાનું વર્ચસ્વ છે. આ કિલ્લો દિલ્હીના સુલતાન મુહમ્મદ બિન તુગલકે બાંધ્યો હોવાનું માનવામાં આવે છે, સંભવતઃ પ્રારંભિક સ્ત્રોતોમાં ઉલ્લેખિત પ્રાચીન ધારાગિરીની જગ્યા પર છે. આલમગીરના સમયમાં 1684-85 સુધીનો એક પ્રવેશદ્વાર, જે પાછળથી ઉમેરાયો હતો. કિલ્લાની અંદર એક મહાન યુગનો ઊંડો ખડકનો કુંડ છે અને ધારના મહારાજાનો પાછળનો મહેલ છે જેમાં મુઘલ કાળનો ભવ્ય થાંભલાવાળો મંડપ સામેલ છે, જે કદાચ 17મી સદીના મધ્યમાં બાંધવામાં આવ્યો હતો. મહેલ વિસ્તારમાં મંદિરના ટુકડાઓ અને મધ્યયુગીન સમયની છબીઓના નાના સંગ્રહ સાથેનું આઉટડોર મ્યુઝિયમ છે.
આ ઉપરાંત મધ્યપ્રદેશમાં અન્ય જોવા લાયક તેમજ સુંદર કિલ્લાઓ પણ આવેલા છે જે અસીરગઢ કિલ્લો, બજરનગઢ કિલ્લો, બાંધવગઢ કિલ્લો, ગઢ કુંદર કિલ્લો, જીન્નોરગઢ કિલ્લો, ગોહદ કિલ્લો, હિંગળાજગઢ કિલ્લો, મદન મહેલનો કિલ્લો, મંદસૌરનો કિલ્લો, નારવર કિલ્લો, રાયસેન કિલ્લો, સબલગઢ કિલ્લો, યુટિલા ફોર્ટ, રીવા કિલ્લો જેવા કિલ્લો છે.
